Wstęp: Kompleksowe podejście do zdrowia i bezpieczeństwa psa
W poprzednich częściach naszego przewodnika omówiliśmy fundamentalne zasady przygotowania do sytuacji awaryjnych oraz postępowanie w stanach bezpośredniego zagrożenia życia psa. W tej ostatniej części skupimy się na szerokim spektrum urazów – od powszechnych ran i oparzeń, po poważne złamania i urazy głowy czy oka. Przyjrzymy się również problemowi zatruć, które stanowią częste niebezpieczeństwo dla naszych ciekawskich pupili, oraz innym nagłym problemom zdrowotnym, takim jak skręt żołądka czy atak padaczkowy. Na koniec podsumujemy praktyczne umiejętności, które każdy opiekun powinien znać, oraz podkreślimy, kiedy pierwsza pomoc to za mało i niezbędna jest profesjonalna opieka weterynaryjna.
Rozdział 3: Urazy – Ocena i postępowanie
Urazy u psów mogą być bardzo zróżnicowane – od drobnych otarć po poważne złamania czy urazy wewnętrzne. Kluczowe jest właściwe rozpoznanie rodzaju urazu, ocena jego rozległości oraz udzielenie odpowiedniej pierwszej pomocy przed wizytą u lekarza weterynarii.
3.1. Rany (otarcia, skaleczenia, rany kłute, szarpane, kąsane)
Rana to przerwanie ciągłości skóry lub błon śluzowych, często z uszkodzeniem głębiej położonych tkanek.
- Rodzaje ran:
- Otarcia: Powierzchowne uszkodzenie naskórka, często bolesne, ale rzadko groźne, jeśli nie dojdzie do zakażenia.
- Skaleczenia (rany cięte): Spowodowane ostrym przedmiotem (np. szkło, nóż). Brzegi rany są zwykle równe, krwawienie może być obfite.
- Rany kłute: Spowodowane wąskim, ostrym przedmiotem (np. gwóźdź, kolec, ząb). Otwór w skórze może być mały, ale rana może być głęboka i sięgać ważnych narządów. Wysokie ryzyko zakażenia.
- Rany szarpane (darte): Nierówne brzegi, często z ubytkiem tkanki. Spowodowane np. zahaczeniem o ostry przedmiot. Duże ryzyko zakażenia i martwicy tkanek.
- Rany kąsane (gryzione): Spowodowane zębami innego zwierzęcia (lub człowieka). Zawsze traktowane jako zakażone. Mogą być połączeniem ran kłutych i szarpanych, często z rozległymi uszkodzeniami tkanek pod skórą, które nie są widoczne na pierwszy rzut oka (efekt „góry lodowej”).
- Pierwsza pomoc przy ranach:
- Oceń sytuację i zapewnij bezpieczeństwo (sobie i psu). Ranny pies może być agresywny z bólu. W razie potrzeby załóż kaganiec (jeśli rana nie jest na pysku).
- Zatamuj krwawienie, jeśli jest silne (patrz część 2 tego przewodnika).
- Oczyść ranę (jeśli nie jest to bardzo głęboka rana penetrująca do jam ciała – wtedy tylko zabezpiecz i jedź do weterynarza):
- Ostrożnie usuń sierść wokół rany, aby lepiej ją uwidocznić i zapobiec zanieczyszczeniu. Możesz użyć nożyczek z zaokrąglonymi końcami (strzygąc zgodnie z kierunkiem wzrostu włosa) lub maszynki do strzyżenia. Można nałożyć na ranę jałowy żel (np. KY) lub maść z antybiotykiem, aby ścięte włosy nie dostały się do środka, a następnie go zmyć.
- Przepłucz ranę obficie solą fizjologiczną (0,9% NaCl) lub czystą, letnią wodą (jeśli nie masz soli fizjologicznej). Możesz użyć strzykawki (bez igły), aby uzyskać delikatny strumień. Celem jest usunięcie brudu, piasku, drobnych ciał obcych.
- Zdezynfekuj ranę płynem antyseptycznym (np. Octenisept, rozcieńczony roztwór powidonu jodowanego – Betadine). Unikaj alkoholu i wody utlenionej na otwarte rany, gdyż mogą podrażniać i uszkadzać tkanki.
- Usuń widoczne, powierzchowne ciała obce (np. drzazgi, kawałki szkła) za pomocą czystej pęsety, jeśli jest to bezpieczne i łatwe do zrobienia. Nie próbuj usuwać głęboko wbitych przedmiotów – może to spowodować większe krwawienie lub uszkodzenia. Takie przedmioty powinien usuwać lekarz weterynarii.
- Załóż jałowy opatrunek:
- Na ranę połóż jałowy gazik.
- Przykryj warstwą waty (dla amortyzacji).
- Owiń bandażem (dzianym lub samoprzylepnym) – nie za ciasno (powinny zmieścić się dwa palce pod bandaż) i nie za luźno. Opatrunek ma chronić ranę przed zanieczyszczeniem i dalszym urazem.
- Jeśli rana jest na kończynie, bandażuj od dołu do góry (od palców w kierunku tułowia), obejmując również stawy powyżej i poniżej rany, aby zapobiec zsuwaniu się opatrunku. Palce powinny być częściowo widoczne, aby móc kontrolować ich ukrwienie (czy nie puchną, nie sinieją).
- W przypadku ran kąsanych: Zawsze są traktowane jako poważne i zakażone. Nawet jeśli wyglądają niegroźnie na powierzchni, mogą kryć głębokie uszkodzenia. Wymagają dokładnej oceny przez lekarza weterynarii, często antybiotykoterapii, a czasem chirurgicznego opracowania.
- Utrudnij psu dostęp do rany, aby jej nie lizał, nie gryzł, nie drapał (np. zakładając kołnierz ochronny – tzw. „klosz”, lub specjalne ubranko pooperacyjne).
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii. Każda rana (poza drobnymi otarciami) powinna być oceniona przez specjalistę. Może być konieczne szycie rany, podanie antybiotyków, leków przeciwbólowych lub szczepionki przeciwtężcowej.
Pamiętaj: Nie stosuj na własną rękę maści z antybiotykami na głębokie lub rozległe rany bez konsultacji z weterynarzem. Niektóre preparaty mogą hamować gojenie.
3.2. Złamania i zwichnięcia
- Złamanie: Przerwanie ciągłości kości. Może być:
- Zamknięte: Skóra nad złamaniem jest nienaruszona.
- Otwarte: Kość przebija skórę, widoczna jest rana. Bardzo wysokie ryzyko zakażenia.
- Zwichnięcie: Przemieszczenie się powierzchni stawowych kości względem siebie, z uszkodzeniem torebki stawowej i więzadeł.
- Objawy złamania lub zwichnięcia:
- Silny ból, tkliwość w miejscu urazu.
- Kulawizna, niemożność obciążenia kończyny.
- Obrzęk, zasinienie w okolicy urazu.
- Deformacja kończyny, nienaturalne ułożenie.
- Trzeszczenie (krepitacje) odłamów kostnych przy poruszaniu (nie próbuj tego sprawdzać celowo!).
- W przypadku złamania otwartego – widoczna kość, rana.
- Pies może być niespokojny, skomleć, lizać bolące miejsce, unikać dotyku.
- Pierwsza pomoc przy złamaniach i zwichnięciach:
- Najważniejsze: Ogranicz ruchy psa do absolutnego minimum! Nie pozwól mu chodzić ani skakać. Przenoś go ostrożnie (patrz część 1 tego przewodnika).
- Zapewnij bezpieczeństwo. Zraniony pies może być agresywny. W razie potrzeby załóż kaganiec.
- Nie próbuj samodzielnie nastawiać kości ani zwichniętego stawu! Możesz spowodować dodatkowe uszkodzenia naczyń, nerwów lub tkanek miękkich.
- W przypadku złamania otwartego:
- Zatamuj ewentualne silne krwawienie.
- Delikatnie przykryj ranę jałowym gazikiem lub czystym materiałem, aby zapobiec dalszemu zanieczyszczeniu. Nie próbuj oczyszczać rany ani wpychać kości z powrotem pod skórę.
- Unieruchomienie (stabilizacja) kończyny (jeśli to możliwe i bezpieczne):
- Celem jest zapobieganie dalszym ruchom odłamów kostnych i zmniejszenie bólu podczas transportu.
- Użyj prowizorycznej szyny: zwinięta gazeta lub magazyn, kawałek tektury, listewka, linijka. Szyna powinna być wystarczająco długa, aby unieruchomić staw powyżej i poniżej miejsca złamania.
- Wyłóż szynę miękkim materiałem (np. wata, gaziki, kawałek tkaniny), aby zapobiec otarciom.
- Delikatnie przyłóż szynę do kończyny (po zewnętrznej stronie lub tak, aby jak najlepiej stabilizowała).
- Przymocuj szynę bandażem (dzianym lub samoprzylepnym), owijając go niezbyt ciasno (aby nie zaburzyć krążenia). Zaczynaj bandażowanie od dołu do góry. Palce powinny być widoczne.
- Jeśli nie masz materiałów na szynę lub nie czujesz się pewnie, lepiej nie unieruchamiaj kończyny na siłę. Najważniejsze jest delikatne obchodzenie się z psem i ograniczenie jego ruchów. Czasem wystarczy owinięcie kończyny w gruby ręcznik lub koc dla stabilizacji.
- Nie unieruchamiaj złamań kości udowej ani ramiennej (blisko tułowia) – są trudne do ustabilizowania w warunkach domowych i próby mogą bardziej zaszkodzić. Skup się na ograniczeniu ruchu całego psa.
- W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa lub miednicy:
- Absolutnie nie zginaj ani nie skręcaj tułowia psa!
- Przenoś psa na twardym, płaskim podłożu (np. deska, nosze). (Patrz część 1 tego przewodnika)
- Zapewnij psu ciepło (okryj kocem, jeśli jest wychłodzony).
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii. Złamania i zwichnięcia wymagają diagnostyki (RTG) i specjalistycznego leczenia (repozycja, gips, operacja).
3.3. Urazy głowy
Urazy głowy mogą być spowodowane potrąceniem przez samochód, upadkiem z wysokości, uderzeniem. Mogą prowadzić do wstrząśnienia mózgu, obrzęku mózgu, krwawień wewnątrzczaszkowych. Są zawsze poważne.
- Objawy urazu głowy:
- Utrata przytomności (nawet chwilowa).
- Dezorientacja, nietypowe zachowanie, apatia, senność.
- Problemy z równowagą, chwiejny chód, kręcenie się w kółko, przewracanie się.
- Nierówne źrenice (jedna większa od drugiej) lub źrenice bardzo rozszerzone/zwężone i niereagujące na światło.
- Oczopląs (mimowolne, szybkie ruchy gałek ocznych).
- Drgawki.
- Wymioty.
- Krwawienie z nosa, uszu, pyska.
- Widoczne rany, obrzęki, deformacje na głowie.
- Zmiany w częstości lub rytmie oddechu.
- Pierwsza pomoc przy urazie głowy:
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii! Każdy uraz głowy wymaga pilnej interwencji.
- Zachowaj spokój i zapewnij bezpieczeństwo. Pies może być zdezorientowany i agresywny.
- Oceń stan psa (przytomność, oddech, tętno). Bądź przygotowany na RKO.
- Utrzymuj drożność dróg oddechowych. Jeśli pies jest nieprzytomny, ułóż go na boku, z głową i szyją lekko wyprostowanymi. Usuń ewentualną krew lub wymiociny z pyska.
- Jeśli pies krwawi z ran na głowie, delikatnie uciśnij krwawiące miejsce czystym gazikiem. Nie uciskaj mocno, jeśli podejrzewasz złamanie kości czaszki.
- Unikaj uciskania żył szyjnych (np. przez zbyt ciasną obrożę), aby nie zwiększać ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
- Transportuj psa ostrożnie, minimalizując ruchy głowy i szyi. Głowa powinna być lekko uniesiona (ok. 30 stopni) w stosunku do reszty ciała, jeśli to możliwe i pies nie ma problemów z oddychaniem (pomaga to zmniejszyć ciśnienie wewnątrzczaszkowe). Nie rób tego, jeśli podejrzewasz uraz kręgosłupa szyjnego.
- Zapewnij psu spokój i ciszę, unikaj głośnych dźwięków i jasnego światła.
- Nie podawaj psu żadnych leków (zwłaszcza przeciwbólowych) bez konsultacji z weterynarzem.
3.4. Urazy oka
Oko jest bardzo delikatnym narządem, a urazy mogą prowadzić do trwałej utraty wzroku.
- Rodzaje urazów oka:
- Ciało obce w oku (np. piasek, trawa, drzazga).
- Zadrapanie, rana rogówki.
- Rana penetrująca gałkę oczną.
- Stłuczenie gałki ocznej.
- Wypadnięcie gałki ocznej (częste u ras brachycefalicznych).
- Oparzenie chemiczne.
- Objawy urazu oka:
- Silne mrużenie oka, łzawienie.
- Pies pociera oko łapą, ociera się o przedmioty.
- Zaczerwienienie spojówek.
- Obrzęk powiek.
- Widoczne ciało obce.
- Zmętnienie rogówki, zmiana koloru oka.
- Krew w oku.
- Światłowstręt.
- Wypadnięcie gałki ocznej – gałka oczna znajduje się poza oczodołem.
- Pierwsza pomoc przy urazie oka:
- Natychmiast skontaktuj się z lekarzem weterynarii! Urazy oka wymagają szybkiej interwencji.
- Nie pozwól psu trzeć ani drapać oka. Załóż mu kołnierz ochronny, jeśli to konieczne.
- Ciało obce powierzchowne: Jeśli widzisz drobne ciało obce (np. piasek, rzęsa) na powierzchni oka lub pod powieką, spróbuj delikatnie przepłukać oko solą fizjologiczną lub czystą, letnią wodą, kierując strumień od wewnętrznego do zewnętrznego kącika oka. Nie próbuj usuwać niczego, co jest wbite w gałkę oczną!
- Rana penetrująca gałkę oczną lub wbite ciało obce: Nie próbuj usuwać przedmiotu! Nie uciskaj oka. Delikatnie przykryj oko jałowym gazikiem (bez ucisku) i natychmiast jedź do weterynarza. Możesz spróbować ustabilizować przedmiot, np. za pomocą „pączka” zrobionego z bandaża wokół niego, aby się nie przemieszczał.
- Wypadnięcie gałki ocznej:
- To stan wymagający natychmiastowej pomocy!
- Utrzymuj gałkę oczną wilgotną i czystą. Polewaj ją obficie solą fizjologiczną lub czystą, letnią wodą. Możesz przykryć ją jałowym gazikiem nasączonym solą fizjologiczną.
- Nie próbuj samodzielnie wpychać gałki ocznej z powrotem do oczodołu!
- Natychmiast jedź do najbliższego lekarza weterynarii. Czas jest krytyczny dla uratowania wzroku.
- Oparzenie chemiczne oka (np. detergentem, kwasem, zasadą):
- Natychmiast płucz oko obficie letnią wodą lub solą fizjologiczną przez co najmniej 15-20 minut. Kieruj strumień od wewnętrznego do zewnętrznego kącika, aby nie zanieczyścić drugiego oka.
- Następnie natychmiast udaj się do weterynarza. Zabierz ze sobą opakowanie substancji, która spowodowała oparzenie.
- Nie stosuj żadnych kropli do oczu ani maści bez konsultacji z weterynarzem, chyba że zostały wcześniej przepisane dla tego konkretnego problemu.
3.5. Oparzenia (termiczne, chemiczne, elektryczne)
Oparzenia to uszkodzenia tkanek spowodowane działaniem wysokiej temperatury, substancji chemicznych lub prądu elektrycznego.
- Stopnie oparzeń:
- Stopień I: Powierzchowne, obejmuje tylko naskórek. Skóra jest zaczerwieniona, bolesna, może być lekki obrzęk. Sierść zwykle pozostaje na miejscu.
- Stopień II: Obejmuje naskórek i część skóry właściwej. Skóra jest silnie zaczerwieniona, bardzo bolesna, pojawiają się pęcherze. Sierść może łatwo odchodzić.
- Stopień III: Obejmuje pełną grubość skóry, czasem tkanki podskórne, mięśnie, kości. Skóra może być biała, zwęglona, czarna lub brązowa, twarda, sucha. Ból może być mniejszy (z powodu uszkodzenia zakończeń nerwowych), ale to bardzo poważny uraz.
- Pierwsza pomoc przy oparzeniach termicznych (np. gorąca woda, ogień, gorący przedmiot):
- Natychmiast przerwij kontakt ze źródłem ciepła.
- Chłodź oparzone miejsce zimną (ale nie lodowatą!) wodą przez 10-20 minut. Możesz polewać wodą, przykładać zimne, mokre kompresy lub zanurzyć oparzoną część ciała w wodzie. Nie używaj lodu bezpośrednio na skórę – może to spowodować dodatkowe uszkodzenia.
- Delikatnie osusz skórę wokół oparzenia (nie trzyj oparzonego miejsca).
- Przykryj oparzenie jałowym, suchym opatrunkiem (np. gazik) lub czystym, niepylącym materiałem (np. prześcieradło). Nie używaj waty ani materiałów, które mogą przykleić się do rany. Opatrunek powinien być luźny.
- Nie przekłuwaj pęcherzy! Stanowią naturalną barierę ochronną.
- Nie smaruj oparzenia żadnymi maściami, kremami, tłuszczami, masłem, białkiem jaja itp. Mogą utrudniać gojenie i sprzyjać zakażeniom.
- Zapewnij psu ciepło (jeśli oparzenie jest rozległe, pies może szybko tracić ciepło i wpaść we wstrząs).
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii. Oparzenia, zwłaszcza II i III stopnia lub rozległe, wymagają specjalistycznego leczenia (leki przeciwbólowe, antybiotyki, płynoterapia, specjalistyczne opatrunki, czasem przeszczepy skóry).
- Pierwsza pomoc przy oparzeniach chemicznych (np. kwasy, zasady, rozpuszczalniki):
- Natychmiast spłukuj oparzone miejsce dużą ilością letniej wody przez co najmniej 15-20 minut. Jeśli substancja jest sypka (proszek), najpierw strzepnij ją ze skóry (uważaj, aby się nie pylila i nie dostała do oczu), a następnie spłukuj.
- Zdejmij zanieczyszczoną odzież lub obrożę, jeśli to możliwe (uważaj, aby nie skazić siebie).
- Nie próbuj neutralizować kwasu zasadą ani zasady kwasem – reakcja chemiczna może wytworzyć ciepło i pogorszyć oparzenie.
- Przykryj oparzone miejsce jałowym, suchym opatrunkiem.
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii. Zabierz ze sobą opakowanie substancji chemicznej, która spowodowała oparzenie, jeśli to możliwe.
- Pierwsza pomoc przy oparzeniach elektrycznych (np. pogryzienie kabla elektrycznego):
- Najpierw odłącz źródło prądu! Nie dotykaj psa, dopóki nie masz pewności, że prąd jest wyłączony. Użyj suchego, niemetalowego przedmiotu (np. drewniany kij od szczotki), aby odsunąć kabel lub psa od źródła prądu.
- Sprawdź stan psa (przytomność, oddech, tętno). Porażenie prądem może spowodować zatrzymanie oddechu i krążenia. Bądź przygotowany na RKO.
- Oparzenia są często widoczne w miejscu kontaktu z prądem (np. w pysku, na wargach) i w miejscu uziemienia. Mogą być małe, ale głębokie.
- Ochłodź oparzone miejsca zimną wodą.
- Natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii, nawet jeśli pies wydaje się czuć dobrze! Porażenie prądem może powodować opóźnione powikłania, takie jak obrzęk płuc (nawet do 48 godzin po urazie), zaburzenia rytmu serca.
3.6. Ukąszenia i użądlenia (owady, żmije)
- Użądlenia owadów (pszczoły, osy, szerszenie, trzmiele):
- Objawy:
- Ból, zaczerwienienie, obrzęk w miejscu użądlenia.
- Pies może lizać, gryźć, drapać bolące miejsce, skomleć.
- W przypadku użądlenia w jamie ustnej lub gardle może wystąpić silny obrzęk prowadzący do trudności w oddychaniu – stan zagrożenia życia!
- U wrażliwych psów lub przy mnogich użądleniach może wystąpić reakcja alergiczna (pokrzywka, świąd całego ciała, obrzęk pyska, powiek, wymioty, biegunka, osłabienie, trudności z oddychaniem, wstrząs anafilaktyczny – patrz część 2 tego przewodnika).
- Pierwsza pomoc:
- Jeśli żądło pszczoły jest widoczne w skórze, usuń je ostrożnie, podważając je np. paznokciem, tępą stroną noża, kartą kredytową. Nie chwytaj żądła pęsetą ani palcami za woreczek jadowy, aby nie wcisnąć więcej jadu. Osy i szerszenie zwykle nie zostawiają żądła.
- Przykładaj zimne okłady (np. lód owinięty w ręcznik, zimny kompres) na miejsce użądlenia przez 10-15 minut, aby zmniejszyć ból i obrzęk.
- Można zastosować pastę z sody oczyszczonej i wody (na użądlenia pszczół) lub okład z octu rozcieńczonego wodą (na użądlenia os) – choć skuteczność tych domowych sposobów jest dyskusyjna.
- Obserwuj psa pod kątem objawów reakcji alergicznej.
- Jeśli wystąpią objawy uogólnionej reakcji alergicznej (obrzęk pyska, trudności z oddychaniem, wymioty, osłabienie) lub jeśli pies został użądlony wielokrotnie, lub w okolicę pyska/gardła – natychmiast udaj się do lekarza weterynarii! Może być konieczne podanie leków przeciwhistaminowych, sterydów, a w ciężkich przypadkach adrenaliny.
- Jeśli Twój pies miał wcześniej silną reakcję alergiczną na użądlenia, porozmawiaj z weterynarzem o możliwości posiadania adrenaliny w autostrzykawce (EpiPen) na wypadek sytuacji awaryjnej (lekarz musi Cię przeszkolić, jak jej używać).
- Objawy:
- Ukąszenia przez kleszcze:
- Kleszcze przenoszą groźne choroby (borelioza, babeszjoza, anaplazmoza, erlichioza).
- Pierwsza pomoc:
- Usuń kleszcza jak najszybciej. Użyj specjalnych kleszczołapek, pęsety z cienkimi końcówkami lub lassa do usuwania kleszczy. Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry psa. Pociągnij go prosto do góry, zdecydowanym, równym ruchem, bez wykręcania. Staraj się usunąć kleszcza w całości.
- Nie smaruj kleszcza tłuszczem, masłem, alkoholem, nie przypalaj go – może to spowodować, że kleszcz „zwymiotuje” treść pokarmową wraz z patogenami do krwiobiegu psa.
- Po usunięciu kleszcza zdezynfekuj miejsce ukąszenia (np. Octeniseptem).
- Obserwuj miejsce ukąszenia i ogólny stan psa przez kilka tygodni. W razie pojawienia się rumienia, obrzęku, gorączki, apatii, kulawizny, bladej błony śluzowej, ciemnego moczu – natychmiast skontaktuj się z lekarzem weterynarii.
- Regularnie stosuj preparaty przeciwkleszczowe (krople spot-on, obroże, tabletki) zalecone przez lekarza weterynarii.
- Ukąszenia przez żmiję zygzakowatą:
- Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem występującym naturalnie w Polsce. Ukąszenia zdarzają się najczęściej wiosną i latem, gdy psy eksplorują zarośla, lasy, łąki.
- Objawy ukąszenia przez żmiję (mogą pojawić się od kilku minut do kilku godzin po ukąszeniu):
- Dwa charakterystyczne, małe ślady po zębach jadowych (mogą być trudne do zauważenia w gęstej sierści).
- Silny, narastający ból i obrzęk w miejscu ukąszenia (najczęściej łapa, pysk).
- Zaczerwienienie, zasinienie skóry wokół ukąszenia.
- Osłabienie, apatia, niepokój.
- Przyspieszone tętno i oddech.
- Wymioty, biegunka.
- Drżenie mięśni, drgawki.
- Objawy wstrząsu (blade błony śluzowe, niska temperatura).
- W ciężkich przypadkach zaburzenia krzepnięcia, uszkodzenie nerek, martwica tkanek.
- Pierwsza pomoc:
- Najważniejsze: Zachowaj spokój i ogranicz ruchy psa do absolutnego minimum! Ruch przyspiesza rozprzestrzenianie się jadu w organizmie. Jeśli to możliwe, przenieś psa na rękach.
- Natychmiast udaj się z psem do najbliższego lekarza weterynarii, który dysponuje surowicą przeciwko jadowi żmii! Czas jest kluczowy. Zadzwoń wcześniej, aby upewnić się, że surowica jest dostępna.
- Jeśli ukąszona jest kończyna, staraj się utrzymać ją poniżej poziomu serca.
- Nie wysysaj jadu z rany! Jest to nieskuteczne i może prowadzić do zakażenia rany lub zatrucia osoby udzielającej pomocy.
- Nie nacinaj rany! To zwiększa ryzyko zakażenia i uszkodzenia tkanek.
- Nie zakładaj opaski uciskowej (tourniquet)! Może to nasilić miejscowe działanie jadu i spowodować martwicę. Można rozważyć założenie szerokiego, lekko uciskającego bandaża powyżej miejsca ukąszenia (na całej kończynie, jeśli to łapa), aby spowolnić drenaż limfatyczny, ale nie tak ciasno, aby zatamować krążenie tętnicze – ta metoda jest jednak kontrowersyjna i powinna być stosowana z dużą ostrożnością, najlepiej po konsultacji telefonicznej z weterynarzem.
- Nie podawaj psu żadnych leków (aspiryny, ibuprofenu) bez zlecenia lekarza, gdyż mogą nasilać problemy z krzepnięciem.
- Nie przykładaj lodu – może nasilić miejscowe uszkodzenie tkanek. Leczenie polega na podaniu surowicy, płynoterapii, lekach przeciwbólowych, antybiotykach i leczeniu wspomagającym.
Rozdział 4: Zatrucia – Wróg numer jeden w domu i na spacerze
Zatrucia u psów są niestety częstym problemem. Ciekawskie z natury psy mogą zjeść lub polizać wiele substancji toksycznych znajdujących się w naszym otoczeniu – w domu, ogrodzie czy na spacerze. Szybkie rozpoznanie objawów i odpowiednia reakcja są kluczowe.
4.1. Najczęstsze substancje toksyczne dla psów
Lista potencjalnych trucizn jest długa, ale do najczęstszych należą:
- Produkty spożywcze dla ludzi:
- Czekolada (zwłaszcza gorzka): Zawiera teobrominę, toksyczną dla psów. Objawy: pobudzenie, wymioty, biegunka, drżenie mięśni, przyspieszone tętno, drgawki, w ciężkich przypadkach śmierć.
- Cebula i czosnek (w każdej postaci – surowe, gotowane, sproszkowane): Uszkadzają czerwone krwinki, prowadząc do anemii. Objawy mogą pojawić się po kilku dniach: osłabienie, blade błony śluzowe, przyspieszony oddech, wymioty, biegunka.
- Winogrona i rodzynki: Mogą powodować ostrą niewydolność nerek. Objawy: wymioty, biegunka, apatia, brak apetytu, ból brzucha, zmniejszone oddawanie moczu.
- Ksylitol (słodzik): Znajduje się w gumach do żucia bez cukru, słodyczach, pastach do zębów, niektórych lekach. Powoduje gwałtowny wyrzut insuliny, prowadząc do hipoglikemii (niskiego poziomu cukru we krwi) i uszkodzenia wątroby. Objawy: osłabienie, wymioty, drgawki, utrata koordynacji, śpiączka.
- Alkohol: Depresja ośrodkowego układu nerwowego, wymioty, biegunka, problemy z koordynacją, trudności z oddychaniem, śpiączka.
- Kofeina (kawa, herbata, napoje energetyczne): Podobnie jak teobromina w czekoladzie – pobudzenie, drżenie, przyspieszone tętno, drgawki.
- Ciasto drożdżowe (surowe): Fermentuje w żołądku, produkując alkohol i gazy, co może prowadzić do wzdęcia, a nawet skrętu żołądka.
- Orzechy makadamia: Powodują osłabienie, wymioty, drżenie, gorączkę, problemy z chodzeniem.
- Pestki owoców (np. jabłek, wiśni, brzoskwiń, moreli): Zawierają cyjanowodór (szczególnie po rozgryzieniu). W dużych ilościach mogą być toksyczne.
- Leki dla ludzi:
- NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), np. ibuprofen, naproksen, diklofenak: Bardzo toksyczne dla psów. Powodują owrzodzenia żołądka i jelit, uszkodzenie nerek, wątroby.
- Paracetamol (acetaminofen): Uszkadza wątrobę i czerwone krwinki.
- Leki nasercowe, psychotropowe, antydepresanty, leki na nadciśnienie: Każdy lek ludzki może być niebezpieczny dla psa, jeśli zostanie podany bez konsultacji i w nieodpowiedniej dawce.
- Środki gryzoniobójcze (rodentycydy):
- Antykoagulanty (np. warfaryna, brodifakum): Najczęstszy typ. Zaburzają krzepnięcie krwi, prowadząc do wewnętrznych i zewnętrznych krwawień. Objawy mogą pojawić się po kilku dniach: osłabienie, blade błony śluzowe, krew w kale lub moczu, krwawienie z nosa, dziąseł, siniaki, trudności z oddychaniem. Wymagają podania witaminy K1 jako antidotum.
- Cholekalcyferol (witamina D3): Powoduje hiperkalcemię (wysoki poziom wapnia we krwi), prowadząc do uszkodzenia nerek, serca, naczyń krwionośnych.
- Brometalina: Powoduje obrzęk mózgu. Objawy neurologiczne: drgawki, utrata koordynacji, paraliż.
- Fosforek cynku: Uwalnia toksyczny gaz (fosfinę) w żołądku. Objawy: silne wymioty (często z krwią), ból brzucha, wzdęcie, drgawki.
- Środki ochrony roślin (pestycydy, herbicydy, insektycydy, moluskocydy):
- Metaldehyd (środek na ślimaki): Bardzo toksyczny. Objawy: ślinotok, drżenie mięśni, drgawki, gorączka, przyspieszony oddech, niewydolność oddechowa.
- Insektycydy fosforoorganiczne i karbaminianowe: Blokują enzym acetylocholinoesterazę. Objawy (tzw. zespół SLUDDE): ślinotok, łzawienie, nietrzymanie moczu, biegunka, wymioty, zwężenie źrenic, drżenie, drgawki, trudności z oddychaniem.
- Herbicydy (np. glifosat): Zwykle mniej toksyczne, ale mogą powodować podrażnienie przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka).
- Rośliny toksyczne:
- Jest ich bardzo wiele! Przykłady: lilie (szczególnie dla kotów, ale niektóre też dla psów), oleander, cis, konwalia majowa, naparstnica, kasztanowiec, bluszcz, rododendron, azalia, sagowiec (cykas), difenbachia, skrzydłokwiat, aloes (lateks).
- Objawy zależą od rośliny: od podrażnienia pyska i przewodu pokarmowego po ciężkie zaburzenia sercowe, neurologiczne, uszkodzenie nerek lub wątroby.
- Środki chemiczne stosowane w domu i garażu:
- Płyn do chłodnic (glikol etylenowy): Słodki smak, bardzo atrakcyjny dla psów, ale śmiertelnie toksyczny. Powoduje ostrą niewydolność nerek. Objawy: początkowo jak po alkoholu (chwiejny chód, wymioty), później drgawki, śpiączka, brak moczu.
- Środki czystości (wybielacze, detergenty, środki do udrażniania rur, środki do czyszczenia toalet): Mogą powodować oparzenia chemiczne jamy ustnej, przełyku, żołądka, wymioty, ból.
- Nawozy: Mogą zawierać metale ciężkie, pestycydy. Powodują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, czasem drgawki.
- Farby, rozpuszczalniki, benzyna: Podrażnienie skóry, dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, objawy neurologiczne.
- Baterie: Połknięte mogą powodować oparzenia chemiczne i zatrucie metalami ciężkimi.
- Inne:
- Grzyby (niektóre gatunki): Mogą być silnie toksyczne, powodując objawy żołądkowo-jelitowe, neurologiczne, uszkodzenie wątroby lub nerek.
- Padlina (zepsute jedzenie): Może zawierać toksyny bakteryjne (np. botulinowa, salmonella).
4.2. Objawy zatrucia – Ogólne i specyficzne
Objawy zatrucia mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od rodzaju toksyny, jej ilości, drogi wchłonięcia, wieku i stanu zdrowia psa. Mogą pojawić się natychmiast lub po kilku godzinach, a nawet dniach.
- Ogólne objawy, które mogą sugerować zatrucie:
- Nagłe wystąpienie choroby u wcześniej zdrowego psa.
- Wymioty (czasem z krwią, żółcią, nietypową treścią).
- Biegunka (czasem z krwią, smolista, o nietypowym kolorze lub zapachu).
- Ślinotok, piana z pyska.
- Brak apetytu, niechęć do picia.
- Ból brzucha (pies może się garbić, być niespokojny, reagować na dotyk brzucha).
- Osłabienie, apatia, letarg.
- Pobudzenie, niepokój, nadpobudliwość.
- Drżenie mięśni, drgawki, tiki nerwowe.
- Problemy z koordynacją, chwiejny chód, potykanie się, paraliż.
- Trudności z oddychaniem, przyspieszony lub spowolniony oddech, kaszel.
- Zmiany w tętnie (przyspieszone, zwolnione, nieregularne).
- Zmiany w kolorze błon śluzowych (blade, sine, żółte, ceglaste).
- Podwyższona lub obniżona temperatura ciała.
- Zmiany w zachowaniu (agresja, lękliwość, dezorientacja).
- Nietypowy zapach z pyska lub od sierści.
- Obecność podejrzanej substancji w wymiocinach, kale lub wokół pyska psa.
- Specyficzne objawy są charakterystyczne dla danej toksyny (jak opisano w punkcie 4.1.).
4.3. Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia
Jeśli podejrzewasz, że Twój pies mógł się zatruć, działaj szybko!
- Natychmiast odsuń psa od źródła trucizny. Usuń resztki toksycznej substancji z jego pyska i sierści (jeśli to bezpieczne dla Ciebie – użyj rękawiczek).
- Niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem weterynarii lub centrum toksykologicznym! To najważniejszy krok. Podaj jak najwięcej informacji:
- Co pies zjadł (nazwa substancji, skład z etykiety, jeśli masz).
- Ile tego zjadł (szacunkowo).
- Kiedy to się stało.
- Wiek, rasa, waga psa.
- Obecne objawy.
- Postępuj zgodnie z instrukcjami lekarza!
- Nie prowokuj wymiotów na własną rękę, chyba że zaleci to lekarz weterynarii!
- Kiedy NIE prowokować wymiotów:
- Jeśli pies jest nieprzytomny, ma drgawki, problemy z przełykaniem.
- Jeśli pies połknął substancję żrącą (kwas, zasada, wybielacz, rozpuszczalnik, produkty ropopochodne) – wymioty mogą spowodować ponowne oparzenie przełyku i jamy ustnej.
- Jeśli minęło więcej niż 2-3 godziny od połknięcia trucizny (większość już wchłonęła się z żołądka).
- Jeśli pies połknął ostry przedmiot.
- Jeśli nie wiesz, co pies zjadł.
- Jeśli lekarz zaleci prowokowanie wymiotów (zwykle w ciągu 1-2 godzin od połknięcia nietoksycznej substancji):
- Najbezpieczniej jest, aby wymioty wywołał lekarz weterynarii za pomocą specjalnych leków (np. apomorfina).
- W warunkach domowych, jeśli lekarz tak zaleci, można spróbować podać 3% roztwór wody utlenionej (nadtlenku wodoru) doustnie – dawka: 1-2 ml na kg masy ciała psa, maksymalnie 45-50 ml jednorazowo. Można powtórzyć raz po 10-15 minutach, jeśli pies nie zwymiotował. Woda utleniona może podrażniać żołądek. Stosuj tylko na wyraźne polecenie i pod nadzorem lekarza!
- Nie używaj soli ani innych domowych sposobów do prowokowania wymiotów – mogą być niebezpieczne.
- Kiedy NIE prowokować wymiotów:
- Jeśli trucizna dostała się na skórę lub sierść psa (np. farba, pestycydy, substancje żrące):
- Spłukuj obficie letnią wodą przez 10-15 minut. Możesz użyć łagodnego szamponu dla psów (jeśli substancja jest oleista). Uważaj, aby pies nie lizał skażonej sierści. Używaj rękawiczek.
- Jeśli trucizna dostała się do oczu psa:
- Płucz oczy obficie letnią wodą lub solą fizjologiczną przez 10-15 minut (patrz punkt 3.4.).
- Podanie węgla aktywowanego:
- Węgiel aktywowany wiąże wiele toksyn w przewodzie pokarmowym, zapobiegając ich wchłanianiu.
- Podawaj tylko na zlecenie lekarza weterynarii! Lekarz określi dawkę (zwykle 1-5 g na kg masy ciała) i zasadność podania.
- Węgiel jest dostępny w tabletkach lub proszku (proszek można zmieszać z niewielką ilością wody).
- Nie podawaj węgla, jeśli pies połknął substancje żrące, alkohol, ksylitol, metale ciężkie, sole żelaza (węgiel ich nie wiąże lub słabo wiąże). Nie podawaj razem z innymi lekami doustnymi (może osłabić ich wchłanianie).
- Zabierz ze sobą do weterynarza:
- Opakowanie po truciźnie (etykietę, ulotkę).
- Próbkę wymiocin, kału lub podejrzanej substancji (w szczelnym pojemniku).
- Nie podawaj psu mleka, oleju ani innych „domowych antidotów” bez konsultacji z weterynarzem – mogą pogorszyć sytuację (np. przyspieszyć wchłanianie niektórych toksyn rozpuszczalnych w tłuszczach).
- Monitoruj stan psa (oddech, tętno, przytomność) podczas transportu. Bądź przygotowany na RKO.
Leczenie zatruć jest często skomplikowane i wymaga specjalistycznej wiedzy, diagnostyki (badania krwi) i leczenia (płynoterapia, leki wspomagające, antidota, jeśli istnieją).
4.4. Zapobieganie zatruciom
Najlepszym sposobem walki z zatruciami jest ich zapobieganie:
- Przechowuj wszystkie leki (ludzkie i zwierzęce), środki czystości, chemikalia, pestycydy, rodentycydy poza zasięgiem psa, najlepiej w zamkniętych szafkach.
- Nie zostawiaj torebek, plecaków z lekami lub gumą z ksylitolem w zasięgu psa.
- Uważaj na resztki jedzenia i produkty toksyczne dla psów. Edukuj domowników.
- Zabezpiecz kosze na śmieci.
- Uważaj na rośliny doniczkowe i ogrodowe. Sprawdź, które z nich są toksyczne dla psów i usuń je lub zabezpiecz.
- Podczas spacerów nie pozwalaj psu zjadać niczego z ziemi. Naucz go komendy „zostaw” lub „nie rusz”. Trzymaj psa na smyczy w miejscach, gdzie mogą być porozrzucane resztki jedzenia lub trutki.
- Uważaj na płyn do chłodnic – małe wycieki mogą być śmiertelne.
- Stosuj środki gryzoniobójcze i na ślimaki z najwyższą ostrożnością, najlepiej wybieraj te mniej toksyczne dla zwierząt domowych i umieszczaj je w miejscach niedostępnych dla psa.
- Czytaj etykiety produktów przed ich użyciem w obecności psa.
- Bądź świadomy zagrożeń w swoim otoczeniu.
Rozdział 5: Nagłe problemy zdrowotne – Kiedy działać natychmiast?
Oprócz urazów i zatruć, istnieje szereg nagłych problemów zdrowotnych, które mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia psa i wymagają natychmiastowej interwencji weterynaryjnej.
5.1. Skręt żołądka (Rozszerzenie i skręt żołądka – GDV)
To jeden z najpoważniejszych i najszybciej postępujących stanów zagrożenia życia u psów, szczególnie u ras dużych i olbrzymich z głęboką klatką piersiową (np. dog niemiecki, owczarek niemiecki, seter, bokser, doberman).
- Mechanizm: Żołądek wypełnia się gazem, płynem i jedzeniem (rozszerzenie), a następnie może obrócić się wokół własnej osi (skręt). Skręt uniemożliwia odpływ treści i gazów z żołądka, uciska duże naczynia krwionośne (zaburzając krążenie i prowadząc do wstrząsu), a także może prowadzić do martwicy ściany żołądka i śledziony.
- Czynniki ryzyka:
- Rasa (duże, olbrzymie, z głęboką klatką piersiową).
- Wiek (częściej u psów starszych).
- Jedzenie jednego dużego posiłku dziennie.
- Szybkie jedzenie, połykanie powietrza.
- Aktywność fizyczna bezpośrednio po posiłku.
- Stres.
- Predyspozycje genetyczne.
- Objawy skrętu żołądka (pojawiają się nagle i szybko postępują):
- Niepokój, nerwowość, niemożność znalezienia sobie miejsca.
- Nieproduktywne próby wymiotów (pies ma odruch wymiotny, ale nic nie zwraca lub tylko niewielką ilość śliny/piany).
- Ślinotok.
- Powiększenie i wzdęcie brzucha, szczególnie po lewej stronie, za żebrami (brzuch jest twardy, „bębenkowaty” przy opukiwaniu).
- Ból brzucha.
- Przyspieszony oddech, dyszenie.
- Osłabienie, apatia.
- Blade błony śluzowe.
- Przyspieszone, słabe tętno.
- W zaawansowanym stadium objawy wstrząsu, zapaść.
- Pierwsza pomoc przy skręcie żołądka:
- TO STAN WYMAGAJĄCY ABSOLUTNIE NATYCHMIASTOWEJ INTERWENCJI CHIRURGICZNEJ! Każda minuta zwłoki zmniejsza szanse psa na przeżycie.
- Niezwłocznie udaj się z psem do najbliższej kliniki weterynaryjnej, która jest w stanie przeprowadzić operację! Zadzwoń wcześniej, aby uprzedzić o swoim przyjeździe.
- Nie próbuj samodzielnie odbarczać żołądka (np. przez wkładanie rurki do przełyku) – jest to trudne i może być niebezpieczne.
- Nie podawaj psu nic do jedzenia ani picia.
- Ogranicz ruchy psa do minimum. Leczenie polega na stabilizacji stanu psa (płynoterapia, leki), dekompresji żołądka (sondowanie lub nakłucie), a następnie operacji chirurgicznej w celu odprowadzenia skrętu i przymocowania żołądka do ściany jamy brzusznej (gastropeksja), aby zapobiec nawrotom. Rokowanie zależy od szybkości interwencji i stopnia zaawansowania zmian.
Zapobieganie skrętom żołądka:
- Karm psa 2-3 mniejszymi posiłkami dziennie zamiast jednego dużego.
- Unikaj aktywności fizycznej przez co najmniej godzinę przed i po posiłku.
- Zapewnij psu spokojne miejsce do jedzenia, spowolnij tempo jedzenia (np. miski spowalniające jedzenie).
- Unikaj nagłych zmian diety.
- U psów z grup ryzyka można rozważyć profilaktyczną gastropeksję (np. podczas sterylizacji/kastracji).
5.2. Atak padaczkowy (drgawki)
Padaczka to choroba neurologiczna charakteryzująca się nawracającymi atakami drgawek. Drgawki mogą być również objawem innych problemów (zatrucia, urazy głowy, choroby metaboliczne, guzy mózgu).
- Rodzaje ataków:
- Atak uogólniony (grand mal): Najczęstszy. Pies traci przytomność, upada na bok, ma rytmiczne skurcze mięśni całego ciała (drgawki), może ślinić się, oddawać mocz/kał. Trwa zwykle od kilkudziesięciu sekund do kilku minut.
- Atak ogniskowy (częściowy): Dotyczy tylko części ciała (np. drżenie jednej kończyny, drganie powiek, mlaskanie). Pies może być przytomny lub częściowo świadomy.
- Stan padaczkowy (status epilepticus): Atak trwa dłużej niż 5 minut lub występuje seria ataków bez odzyskania pełnej przytomności między nimi. Stan zagrożenia życia, może prowadzić do przegrzania i uszkodzenia mózgu.
- Fazy ataku padaczkowego:
- Aura (faza prodromalna): Kilka minut do kilku godzin przed atakiem. Pies może być niespokojny, lękliwy, szukać kontaktu z opiekunem, chować się, wykazywać nietypowe zachowania.
- Ictus (atak właściwy): Drgawki, utrata przytomności (opisane wyżej).
- Faza postiktalna (ponapadowa): Po ataku. Pies może być zdezorientowany, osłabiony, mieć problemy z koordynacją, wzrokiem, być bardzo głodny lub spragniony. Ta faza może trwać od kilku minut do kilku godzin, a nawet dni.
- Pierwsza pomoc podczas ataku padaczkowego:
- Zachowaj spokój. Atak wygląda dramatycznie, ale pies zwykle nie czuje bólu podczas drgawek (jest nieprzytomny).
- Zapewnij psu bezpieczeństwo:
- Odsuń od niego meble i inne przedmioty, o które mógłby się uderzyć.
- Podłóż mu coś miękkiego pod głowę (np. poduszkę, koc), aby zapobiec urazom.
- Nie próbuj wkładać mu niczego do pyska (np. palców, łyżki) – pies Cię nie ugryzie celowo, ale może to zrobić nieświadomie. Nie ma ryzyka połknięcia języka.
- Nie próbuj powstrzymywać drgawek ani krępować ruchów psa.
- Zgaś ostre światła, wyłącz telewizor/radio – zmniejsz bodźce zewnętrzne.
- Mierz czas trwania ataku. To ważna informacja dla lekarza.
- Jeśli atak trwa dłużej niż 5 minut lub jeśli występuje seria ataków – natychmiast udaj się z psem do lekarza weterynarii! To stan padaczkowy.
- Po ataku:
- Pozwól psu spokojnie dojść do siebie. Mów do niego cichym, uspokajającym głosem.
- Zapewnij mu dostęp do wody.
- Nie karć go za ewentualne oddanie moczu/kału.
- Skontaktuj się z lekarzem weterynarii po każdym pierwszym ataku lub jeśli ataki stają się częstsze, dłuższe lub silniejsze. Konieczna jest diagnostyka przyczyny drgawek i ewentualne wdrożenie leczenia przeciwpadaczkowego.
- Jeśli pies ma zdiagnozowaną padaczkę i przepisane leki doodbytnicze do przerywania przedłużających się ataków (np. diazepam w wlewkach), podaj je zgodnie z zaleceniami lekarza.
5.3. Ostra reakcja alergiczna (anafilaksja)
Anafilaksja to gwałtowna, uogólniona i potencjalnie śmiertelna reakcja alergiczna. Może być wywołana przez użądlenia owadów, leki, szczepionki, pokarm, kontakt z alergenem.
- Objawy anafilaksji (pojawiają się szybko, w ciągu kilku minut do godziny po kontakcie z alergenem):
- Nagłe trudności z oddychaniem, dyszenie, świszczący oddech (skurcz oskrzeli, obrzęk krtani).
- Obrzęk pyska, warg, powiek, uszu (obrzęk naczynioruchowy).
- Pokrzywka (bąble na skórze), silny świąd.
- Wymioty, biegunka (czasem krwista).
- Osłabienie, zapaść.
- Blade lub sine błony śluzowe.
- Szybkie, słabe tętno.
- Utrata przytomności.
- Objawy wstrząsu anafilaktycznego (patrz część 2 tego przewodnika).
- Pierwsza pomoc przy anafilaksji:
- TO STAN ZAGROŻENIA ŻYCIA! Natychmiast udaj się z psem do najbliższego lekarza weterynarii!
- Jeśli znasz przyczynę (np. użądlenie), postaraj się ją usunąć (np. żądło), jeśli to bezpieczne.
- Monitoruj oddech i tętno psa. Bądź przygotowany na RKO.
- Utrzymuj drożność dróg oddechowych.
- Jeśli pies ma przepisany przez weterynarza autostrzykawkę z adrenaliną (EpiPen) na wypadek anafilaksji i zostałeś przeszkolony, jak jej używać – podaj lek zgodnie z zaleceniami. Adrenalina jest lekiem ratującym życie w anafilaksji.
- Nie podawaj żadnych leków doustnych (np. przeciwhistaminowych) – mogą nie zadziałać wystarczająco szybko lub pies może mieć problemy z połykaniem. Leczenie w klinice polega na podaniu adrenaliny, tlenu, leków przeciwhistaminowych, sterydów, płynoterapii.
5.4. Problemy z oddawaniem moczu lub kału
- Niemożność oddania moczu (anuria, zatrzymanie moczu):
- Przyczyny: Kamica moczowa (kamienie blokujące cewkę moczową – częściej u samców), nowotwory, urazy, choroby prostaty, problemy neurologiczne.
- Objawy: Pies wielokrotnie próbuje oddać mocz, ale bezskutecznie lub oddaje tylko kilka kropel. Jest niespokojny, wokalizuje z bólu, ma napięty, bolesny brzuch. Może być apatyczny, wymiotować.
- Pierwsza pomoc: Natychmiast do weterynarza! Zatrzymanie moczu jest stanem zagrożenia życia, prowadzi do mocznicy i uszkodzenia nerek. Nie uciskaj pęcherza moczowego.
- Bolesne oddawanie moczu (dyzuria), częstomocz (pollakisuria), krwiomocz (hematuria):
- Mogą świadczyć o zapaleniu pęcherza, kamicy, nowotworach. Wymagają pilnej konsultacji weterynaryjnej.
- Zatwardzenie (obstypacja), niemożność oddania kału:
- Przyczyny: Dieta uboga w błonnik, odwodnienie, połknięcie ciała obcego (np. kości), ból przy defekacji (np. zapalenie gruczołów okołoodbytowych, uraz miednicy), brak ruchu, niektóre leki, problemy neurologiczne.
- Objawy: Pies bezskutecznie napina się, aby oddać kał, skomle. Kał może być bardzo twardy, suchy. Brzuch może być wzdęty, bolesny. Pies może być apatyczny, nie mieć apetytu.
- Pierwsza pomoc: Jeśli problem trwa dłużej niż 1-2 dni lub towarzyszą mu inne niepokojące objawy (wymioty, ból, apatia) – skonsultuj się z weterynarzem. Nie podawaj na własną rękę środków przeczyszczających dla ludzi. Lekarz może zalecić lewatywę, zmianę diety, leki.
5.5. Nagłe osłabienie, apatia, zmiany w zachowaniu
Każda nagła, wyraźna zmiana w zachowaniu lub poziomie aktywności psa powinna być sygnałem alarmowym. Może to być objaw wielu poważnych problemów, takich jak:
- Choroby serca.
- Choroby wewnętrzne (np. niewydolność nerek, wątroby, cukrzyca, niedoczynność tarczycy).
- Infekcje.
- Krwawienie wewnętrzne.
- Ból.
- Problemy neurologiczne.
- Zatrucie.
Pierwsza pomoc:
- Dokładnie obserwuj psa, zanotuj wszystkie objawy.
- Zmierz podstawowe parametry życiowe (TRP).
- Skontaktuj się z lekarzem weterynarii i opisz sytuację. Lekarz zdecyduje o konieczności i pilności wizyty.
- Nie lekceważ takich objawów, nawet jeśli wydają się niejednoznaczne.
Rozdział 6: Umiejętności praktyczne – Ćwiczenia i przygotowanie
Teoria to jedno, ale praktyka czyni mistrza, zwłaszcza w stresujących sytuacjach. Warto przećwiczyć niektóre umiejętności „na sucho” ze swoim psem, aby w razie potrzeby działać pewniej i sprawniej. Pamiętaj, aby ćwiczenia były dla psa pozytywnym doświadczeniem (nagradzaj go smakołykami i pochwałami).
6.1. Jak bezpiecznie założyć kaganiec psu (nawet jeśli normalnie nie nosi)
W sytuacji bólu lub strachu nawet najłagodniejszy pies może ugryźć. Umiejętność założenia kagańca jest kluczowa dla Twojego bezpieczeństwa.
- Kaganiec weterynaryjny (materiałowy, nylonowy): Najlepszy do krótkotrwałego użycia w sytuacjach awaryjnych. Jest lekki i łatwy do założenia.
- Prowizoryczny kaganiec z bandaża, opaski, smyczy (pętla):
- Weź kawałek bandaża, sznurka lub smyczy o odpowiedniej długości (ok. 50-100 cm, w zależności od wielkości psa).
- Zrób luźną pętlę na środku.
- Spokojnie podejdź do psa od boku, mówiąc do niego uspokajająco.
- Nałóż pętlę na pysk psa ( kufę), tak aby węzeł znalazł się na górze nosa.
- Zaciśnij pętlę (nie za mocno, aby pies mógł oddychać, ale na tyle, aby nie mógł otworzyć pyska).
- Skrzyżuj końce bandaża pod żuchwą psa.
- Poprowadź końce do tyłu, za uszy psa.
- Zwiąż je na karku na kokardę (łatwą do rozwiązania) lub sprzączkę. Upewnij się, że kaganiec nie jest zbyt ciasny i nie utrudnia oddychania.
- Kiedy NIE zakładać kagańca:
- Jeśli pies ma uraz pyska lub nosa.
- Jeśli pies ma problemy z oddychaniem, wymiotuje.
- Jeśli pies jest nieprzytomny.
- U ras brachycefalicznych (krótkopyskich) zakładanie kagańca może być trudne i dodatkowo utrudniać oddychanie – zachowaj szczególną ostrożność.
Przyzwyczajanie psa do kagańca: Nawet jeśli nie planujesz używać kagańca na co dzień, warto przyzwyczaić do niego psa poprzez pozytywne szkolenie (metodą małych kroków, z nagrodami), aby w razie potrzeby nie był to dla niego dodatkowy stresor.
6.2. Jak podać psu tabletkę lub płyn
- Podawanie tabletki:
- Metoda bezpośrednia:
- Przygotuj tabletkę.
- Uklęknij lub stań obok psa.
- Jedną ręką chwyć górną szczękę psa, delikatnie unosząc jego głowę do góry. Palcem wskazującym i kciukiem tej ręki naciśnij na wargi psa w miejscu, gdzie stykają się z zębami trzonowymi – to często powoduje, że pies lekko otwiera pysk.
- Drugą ręką, trzymając tabletkę między kciukiem a palcem wskazującym, delikatnie opuść dolną szczękę psa (naciskając na siekacze lub używając środkowego palca).
- Szybko umieść tabletkę jak najgłębiej na języku psa, u nasady.
- Zamknij pysk psa i przytrzymaj go zamknięty, jednocześnie delikatnie masując gardło psa lub dmuchając mu w nos, aby sprowokować odruch połykania.
- Obserwuj, czy pies przełknął (często oblizuje nos).
- Pochwal psa i daj mu smakołyk lub wodę.
- Metoda z jedzeniem:
- Ukryj tabletkę w małym kawałku ulubionego smakołyku psa (np. ser, mięso, masło orzechowe – upewnij się, że nie zawiera ksylitolu!).
- Podaj psu „oszukany” smakołyk.
- Niektóre tabletki można rozkruszyć (jeśli nie są o przedłużonym uwalnianiu – zapytaj weterynarza) i wymieszać z niewielką ilością mokrej karmy lub jogurtu.
- Aplikatory do tabletek (strzykawki): Mogą być pomocne, zwłaszcza u psów, które trudno przyjmują leki.
- Metoda bezpośrednia:
- Podawanie płynu (syropu, zawiesiny):
- Odmierz odpowiednią dawkę leku do strzykawki (bez igły) lub miarki.
- Delikatnie unieś głowę psa.
- Wsuń końcówkę strzykawki w kącik pyska psa, między policzek a zęby (do kieszonki policzkowej).
- Powoli wstrzykuj płyn, dając psu czas na połknięcie. Nie wstrzykuj zbyt szybko ani bezpośrednio do gardła, aby pies się nie zachłysnął.
- Pochwal psa.
6.3. Jak zmierzyć temperaturę
Opisano szczegółowo w części 1 tego przewodnika. Przećwicz to delikatnie ze swoim psem, gdy jest zdrowy i spokojny, nagradzając go za współpracę. Używaj lubrykantu.
6.4. Podstawy bandażowania
- Cel bandażowania: Ochrona rany, zatamowanie krwawienia, unieruchomienie, zmniejszenie obrzęku.
- Zasady:
- Używaj czystych (najlepiej jałowych) materiałów.
- Bandażuj od części dalszej kończyny do bliższej (np. od palców w kierunku tułowia).
- Każda kolejna warstwa bandaża powinna pokrywać około 1/2 do 2/3 poprzedniej.
- Bandaż powinien być założony pewnie, ale nie za ciasno (powinny zmieścić się dwa palce pod bandaż). Zbyt ciasny bandaż może zaburzyć krążenie.
- Jeśli bandażujesz kończynę, pozostaw widoczne opuszki palców, aby móc kontrolować ich temperaturę, kolor i ewentualny obrzęk (oznaki problemów z krążeniem).
- Zabezpiecz koniec bandaża plastrem lub zapinką (jeśli jest). Bandaże samoprzylepne nie wymagają dodatkowego mocowania.
- Regularnie sprawdzaj opatrunek (czy nie jest za ciasny, czy się nie zsuwa, czy nie jest mokry lub brudny). Zmieniaj go zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii.
- Rodzaje opatrunków (przykłady):
- Opatrunek na ranę kończyny: Jałowy gazik na ranę, warstwa waty, bandaż elastyczny/samoprzylepny.
- Opatrunek na tułów: Podobnie, ale może wymagać szerszych bandaży i odpowiedniego prowadzenia, aby się nie zsuwał.
- Opatrunek na ucho (np. przy krwiaku): Wymaga specjalnej techniki, często z unieruchomieniem ucha na głowie. Najlepiej, aby pokazał to lekarz.
- Opatrunek na ogon: Trudny do utrzymania, często wymaga dodatkowego mocowania.
Rozważ udział w kursie pierwszej pomocy, gdzie można przećwiczyć techniki bandażowania na fantomach.
Rozdział 7: Kiedy pierwsza pomoc to za mało? Znaczenie profesjonalnej opieki weterynaryjnej
Niezwykle ważne jest, aby pamiętać, że pierwsza pomoc udzielana przez opiekuna nigdy nie zastępuje profesjonalnej opieki weterynaryjnej. Celem pierwszej pomocy jest:
- Uratowanie życia psa w stanie bezpośredniego zagrożenia.
- Zminimalizowanie bólu i cierpienia.
- Zapobieganie pogorszeniu się stanu psa.
- Zapewnienie bezpiecznego transportu do lekarza weterynarii.
7.1. Ograniczenia pierwszej pomocy
Jako opiekunowie, nawet najlepiej przeszkoleni, mamy ograniczone możliwości diagnostyczne i terapeutyczne. Nie jesteśmy w stanie:
- Postawić ostatecznej diagnozy.
- Wykonać badań dodatkowych (RTG, USG, badania krwi).
- Podać większości leków (szczególnie dożylnie).
- Przeprowadzić zabiegów chirurgicznych.
- Zapewnić intensywnej terapii i monitorowania.
Dlatego po każdej sytuacji, w której konieczne było udzielenie pierwszej pomocy, pies musi zostać zbadany przez lekarza weterynarii, nawet jeśli wydaje się, że jego stan się poprawił. Wiele problemów może mieć opóźnione lub ukryte konsekwencje.
7.2. Konieczność wizyty u weterynarza po każdej interwencji
Nawet jeśli udało Ci się np. usunąć ciało obce z gardła psa, zatamować krwawienie czy pomóc psu podczas ataku padaczkowego, wizyta kontrolna u weterynarza jest niezbędna, aby:
- Potwierdzić, że zagrożenie minęło.
- Ocenić ewentualne uszkodzenia wewnętrzne lub powikłania.
- Wdrożyć dalsze leczenie (np. antybiotyki po ranie kąsanej, leki przeciwbólowe, płynoterapia).
- Ustalić przyczynę problemu (np. drgawek, nagłego osłabienia) i zaplanować długoterminowe postępowanie.
- Otrzymać zalecenia dotyczące dalszej opieki i profilaktyki.
7.3. Obserwacja psa po udzieleniu pierwszej pomocy
Po udzieleniu pierwszej pomocy i wizycie u weterynarza, uważnie obserwuj swojego psa przez kolejne godziny i dni. Zwracaj uwagę na wszelkie zmiany w jego zachowaniu, apetycie, pragnieniu, oddawaniu moczu i kału, poziomie aktywności. W razie jakichkolwiek wątpliwości lub pogorszenia stanu, ponownie skontaktuj się z lekarzem weterynarii.
Zakończenie: Wiedza, która ratuje życie – Podsumowanie serii
Dotarliśmy do końca naszego trzyczęściowego przewodnika po pierwszej pomocy dla psa. Poszerzyliśmy wiedzę na temat przygotowania do sytuacji awaryjnych, postępowania w stanach bezpośredniego zagrożenia życia, radzenia sobie z urazami, zatruciami oraz innymi nagłymi problemami zdrowotnymi. Omówiliśmy także praktyczne umiejętności, które każdy opiekun powinien posiadać.
Pamiętajmy, że posiadanie tej wiedzy to nie tylko obowiązek, ale przede wszystkim wyraz miłości i troski o naszego czworonożnego przyjaciela. Spokój, szybka ocena sytuacji, odpowiednie przygotowanie oraz umiejętność wykonania podstawowych czynności ratunkowych mogą znacząco wpłynąć na los naszego psa w chwili kryzysu.
Zachęcamy do regularnego odświeżania wiedzy, a także do udziału w praktycznych kursach pierwszej pomocy dla zwierząt. Dbajmy o bezpieczeństwo naszych psów poprzez profilaktykę, ale bądźmy również przygotowani, aby skutecznie pomóc im w potrzebie. Nasza wiedza i zaangażowanie to dla nich największa polisa na zdrowie i życie.
Zastrzeżenie: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i edukacyjny. Nie zastępuje profesjonalnej porady ani leczenia weterynaryjnego. W przypadku jakichkolwiek problemów zdrowotnych u Twojego psa, zawsze niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem weterynarii.